حکمت (شاهد)، دبیرستان، آموزشگاهی در مشهد که در سال ۱۳۱۴ با نام دبیرستان ملّی ابن یمین تأسیس شد و پس از شهادت مهدی حکمت (نخستین دانش‌آموز شهید در ۱۳۶۱) دبیرستان حکمت نام‌گذاری شد. این آموزشگاه در سال ۱۳۱۴ با نام دبیرستان ملّی «ابن یمین» به‌وسیلۀ قاسم بهادری و با مدیریت وی و نظامت محمدتقی شریعتی، در خانه‌ای در کوچۀ بازار سرشور (خیابان خسروی نو) شهید اندرزگو کنونی، مقابل ضلع جنوبی حرم مطهر امام رضا(ع) راه‌اندازی شد (نوائیان رودسری، بش؛ مهدوی دامغانی، بش؛ متولی حقیقی، ص۲۰۱؛ آقاملایی، ص۱۸۷). یک سال بعد، «استاد محمدتقی شریعتی» به مدیریت آن منصوب شد و با این انتصاب، مدرسه شکل و شمایل دیگری یافت، به‌گونه‌ای که افزون بر کلاس‌های عادی، جلسات آموزشی ویژۀ جوانان و نوجوانان به‌طور رایگان به‌وسیلۀ استاد شریعتی برگزار می‌شد. این جلسات، شامل تدریس معارف دینی با الگویی تازه و متفاوت بود که استاد فقط متکلّم وحده نبود، بلکه شاگردان هم می‌توانستند از هر دری سخن بگویند و پرسش‌های خود را مطرح کنند. بحث در آن کلاس‌ها، گاه به گفتگویی داغ تبدیل می‌شد که استاد با مدیریتی ویژه، دانش‌آموزان پرشور را به وادی آگاهی و معرفت وارد می‌کرد. معلمان به دو دلیل حاضر به تدریس در چنین کلاس‌هایی نبودند: اوّل اینکه در آن دورۀ خاص و چیرگی عوامل رضاشاه، از بیان چیزی فراتر از کتاب‌های درسی بیم داشتند و دوم اینکه برای این کلاس‌ها، حق‌الزحمه‌ای پرداخت نمی‌شد (نوائیان رودسری).
این دبیرستان و ساختمان آن پس از سال ۱۳۲۰ دولتی اعلام و به آموزش‌وپرورش واگذار شد و پس از حدود سه دهه فعالیت، به خیابان ابن‌سینا (ضلع شرقی تقاطع خیابان دانشگاه و ابن سینا معروف به چهارراه دکترا) انتقال یافت (متولّی حقیقی، ص۲۰۱؛ آقاملایی، ص۱۸۷ و ۱۹۴). معروفیت و دولتی بودن مدرسه و قرارگرفتن آن در منطقه‌ی برخوردار مشهد و بهره بردن از دبیران ممتاز و امکانات نسبتاً خوب، موجب استقبال فراوان خانواده‌ها برای ثبت‌نام فرزندان در این مدرسه، مسئولان آن را مجبور کرد تا شرایط ویژه‌ای برای ثبت‌نام قائل شوند که یکی از آن‌ها، داشتن معدل حداقل ۵/19 دورۀ پیشین دانش‌آموز بود. در نتیجه، دانش‌آموختگان آن به‌طور معمول از رتبه‌های برتر کنکور و المپیادها بودند که بیشتر آنان از افراد مشهور علمی و متخصّص در رشته‌های گوناگون و یا از صاحب‌منصبان و مقامات کشوری می‌شدند (گلدوزیان؛ حسینی).
پس از شهادت «مهدی حکمت» در ۱۲ شهریور ۱۳۶۱ (نخستین دانش‌آموز شهید آموزشگاه) دبیرستان «ابن‌یمین» به «شهید حکمت» و در سال ۱۳۷۸ به «شاهد حکمت» تغییر نام داد (شفیعیان، بش؛ دبیرستان ...، بش؛ مدرسه ...، بش؛ سرایش هجران، ج۲، ص۴۸).
قرار گرفتن دبیرستان ابن‌یمین در نزدیکی دانشگاه‌ها و موقعیت ممتاز آن سبب شده بود که در آغاز انقلاب مکان تجمع و جولانگاه گروهک‌های گوناگون سیاسی با گرایش‌های متفاوت و گاهی متضاد شود که برخی اوقات درگیری‌های آن‌ها به داخل دبیرستان هم کشیده می‌شد. در داخل دبیرستان هم گروهک‌های الحادی بسیار فعال بودند و طرف‌داری از آن‌ها نوعی روشن‌فکری شمرده می‌شد (شفیعیان). در این هنگام که به دلیل فعالیت‌ها و موضع‌گیری‌های خلاف جریان انقلاب، دولت موقّت (مهندس بازرگان)، بنی‌صدر (رئیس جمهور وقت) و گروهک‌های گوناگون مخالف نظام اسلامی (گروه‌های چپ مثل: حزب توده، چریک‌های اقلیت، چریک‌های اکثریت و گروهک‌های التقاطی، مانند مجاهدین خلق «منافقین» و جنبش مسلمانان مبارز) میدان‌داری مدرسه، دست طرف‌داران آن‌ها افتاده بود، شمار اندکی ازافراد هم‌فکر و انقلابی (مانند مهدی حکمت، رامین عقدایی، علی مهدوی عادل، سید مسعود هژبرالساداتی، اصغر حسین‌پور، سید علی آل شهیدی که همه از شهدای دفاع مقدس هستند)، در مقابله با آن‌ها، انجمن اسلامی دانش‌آموزان دبیرستان را با شعار «رسالت انجمن اسلامی، ادامۀ رسالت انبیاست» در سال ۱۳۵۸ با مدیریت مهدی حکمت، پایه نهادند که پس از شهادت او، مدیریت انجمن را «مهدوی» و سپس «آل شهیدی» برعهده گرفتند (عقدایی؛ امیری‌مقدم، ناصر؛ شفیعیان).
انجمن اسلامی دبیرستان ابن یمین، برترین انجمن دانش‌آموزی آن هنگام مشهد بود به‌طوری‌که هفت تن از اعضای شورای مرکزیِ نخستین دورۀ آن را اعضای انجمن اسلامی دانش‌آموزی این دبیرستان تشکیل می‌داد. مهدی حکمت کنار فعالیت‌های فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی، با همکاری دیگر اعضای انجمن مدرسه برای تحلیل سیاسی وقایع روز و آگاهی‌رسانی اخبار به جامعۀ دانش‌آموزی گاهنامۀ انجمن اسلامی دانش‌آموزی دبیرستان ابن یمین را منتشر کردند که پس از گذشت چهار دهه، اکنون (سال ۱۴۰۲) با نام پیام حکمت به چاپ می‌رسد. آن‌ها با برگزاری نمایشگاه‌هایی در مناسبت‌های گوناگون، از درآمد حاصل از فروش محصولات فرهنگی، بخشی از هزینۀ نشریه و فعالیت‌های دیگر خود، مانند برگزاری اردوها را تأمین می‌کردند.
انجمن اسلامی دبیرستان بخش‌هایی مانند کمیتۀ تبلیغات و کمیته فرهنگی داشت که «مسئول کمیتۀ فرهنگی»، مسئول اصلی تولید محتوای نشریۀ «سردبیر» هم بود (صفایی، بش). از فعالیت‌های دیگر انجمن اسلامی در آن دوران، برپایی نمایشگاه‌های «پیام شهیدان» در ماه مبارک رمضان و «حماسۀ رزم» در دهۀ محرّم در حرم مطهر رضوی، دربارۀ بزرگان و شخصیت‌های انقلاب و شهیدان، با تحلیلی برگرفته از قیام عاشورا از کارهای ماندگاری بود که به بازدید عموم رسید و تحسین تولیت وقت آستان قدس رضوی (آیت‌الله عباس واعظ طبسی) و مسئولان دیگر شهر را در پی داشت (امیری‌مقدم، ناصر).
کتابخانۀ مدرسه که از کتاب‌های انحرافی، غیراخلاقی و تبلیغاتی گروهک‌های ضد انقلاب پر بود، در یک‌سال با همکاری اعضای انجمن مدرسه و نظارت مسؤلان آن، پاک‌سازی و کتاب‌هایی مفید جایگزین شد. بزرگداشت مناسبت‌ها و مراسم مذهبی، برگزاری هفتگی جلسۀ قرائت و تفسیر قرآن کریم و دعای توسّل و زیارت عاشورا، از برنامه‌های دیگری بود که انجمن اسلامی مدرسه به آن می‌پرداخت (همو).
با آغاز جنگ تحمیلی، پایگاه بسیج مدرسه، همسو با انجمن اسلامی تأسیس شد که مدیریت اعزام به جبهه و مسائل مربوط به آن را برعهده داشتند (گلدوزیان). اعضای این دو نهاد، دو گروه از رزمندگان دبیرستان را تشکیل می‌دادند که به تناوب و نوبتی به جبهه می‌رفتند. یک گروه که در جبهه حضور داشتند گروه دیگر در سنگر مدرسه به تحصیل و فعالیت‌های فرهنگی و انقلابی می‌پرداختند تا مدرسه از نیروهای انقلابی تهی نباشد (امیری‌مقدم، ناصر). هرچند شمار محدودی (کمتر از ده‌درصد) از دانش‌آموزان با هماهنگی مدرسه از سوی بسیج مرکزی مشهد به جبهه می‌رفتند که بیشتر همان اعضای انجمن اسلامی و بسیج مدرسه بودند، اما نقش و فعالیت‌های این گروه اندک بر همۀ فعالیت‌های مدرسه سایه افکنده بود و بیشتر فعالیت‌های مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و فوق برنامه‌های مدرسه را رهبری و هدایت می‌کردند. انجمن اسلامی فعال و پایگاه بسیج پویای مدرسه با عضویت دانش‌آموزانی که از جایگاه اجتماعی و خانوادگی ویژه‌ای در زمینه‌های عقیدتی و سیاسی برخوردار بودند، جایگاه برجسته‌ای را به این آموزشگاه بخشیده بود (گلدوزیان). آن‌ها افزون برفعالیت‌های فرهنگی در زمینۀ درسی هم سرآمد بودند و کوشش می‌کردند در تحصیل نیز از دانش‌آموزان دیگر عقب نمانند و حتی برتر باشند (امیری‌مقدم، ناصر).
نکات مقدّماتی نظامی، به‌ویژه بازوبست سلاح‌های سبک در طبقۀ پایین مسجد امام صادق(ع) به‌وسیلۀ پایگاه بسیج مسجد که نزدیک مدرسه در خیابان دانشگاه قرار داشت، به دانش‌آموزان بسیجی داوطلب آموزش داده می‌شد و آموزش تکمیلی نظامی در محل بسیج مرکزی مشهد و سپس در جبهه با توجه به منطقۀ عملیاتی انجام می‌گرفت (همو).
از اقدام‌های دیگر این دبیرستان، تشکیل کلاس‌های جبرانی و تقویتی و برگزاری آزمون‌های آزمایشی (شبه‌کنکور) بود که برای جبران عقب‌ماندگی تحصیلی و آمادگی کنکور برای دانش‌آموزان رزمنده به‌وسیلۀ شماری از دبیران انقلابی و دانش‌آموزان ممتاز به‌صورت داوطلبانه و افتخاری در نوبت عصر مدرسه با همّت پایگاه بسیج و انجمن اسلامی و با هماهنگی مسؤلان مدرسه برگزار می‌شد (امیری‌مقدم، ناصر؛ گلدوزیان). همچنین شماری از دبیران مدرسه، داوطلبانه به جبهه فرستاده می‌شدند و در مجتمع‌های آموزشی رزمندگان تدریس می‌کردند (اکبری).
در کمک‌های مالی (نقدی و غیرنقدی) به جبهه‌ها، خانواده‌ها از هرگونه کمکی که مدرسه درخواست می‌کرد، کوتاهی نمی‌کردند و صندوقی هم در مدرسه قرار داده شده بود که معلمان و دانش‌آموزان، وجوه نقدی خود را در آن می‌ریختند. کسر داوطلبانۀ بخشی از حقوق معلمان و کارکنان مدرسه از اقدام‌های دیگر مدرسه در کمک به جبهه بود. از آنجا که وجوه نقدی و کسر از حقوق، به‌طور مستقیم به حساب معاونت جنگ اداره‌کل آموزش‌وپرورش استان واریز می‌شد، آمار جداگانه‌ای از میزان این کمک‌ها وجود ندارد (همو؛ حسینی). همچنین دانش‌آموزان با هماهنگی ستاد پشتیبانی جنگ، در گردآوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی مردمی در مراسم گوناگون و بسته‌بندی آن‌ها همکاری می‌کردند (امیری‌مقدم، ناصر). شماری از اولیا؛ به‌ویژه خانوادۀ شهدای مدرسه، در بیشتر مراسم برگزاری اردوها، برپایی نمایشگاه‌ها و مراسم مذهبی همراه و مددکار مدرسه بودند. یکی باغ یا منزل خود را در اختیار مدرسه می‌گذاشت، دیگری وسیلۀ نقلیه‌اش را و برخی هم با ارائۀ تخصّص و مهارت خود به این امر کمک می‌کردند (امیری‌مقدم، ناصر). در دهه شصت، اعضای انجمن به یاد شهدای مدرسه، افزون بر نشریه، کتاب سرایش هجران را در دو جلد که به وصیت‌نامه و ابعاد شخصیتی شهدای دبیرستان پرداخته بود به چاپ رساند. همچنین، فضاآرایی مدرسه، برگزاری مسابقه و نمایشگاه شهدای مدرسه و دفاع مقدس در دهۀ فجر از فعالیت‌های دیگر انجمن مدرسه بود (صفایی).
سیزده تن از دانش‌آموزان دبیرستان شاهد حکمت به درجۀ رفیع شهادت نائل آمدند که چهار تن از آن‌ها (مهدی حکمت، علی‌رضا عربی‌خوان، جعفر وطن‌پرست و بهزاد احدیان) در هنگام تحصیل در مدرسه به شهادت رسیدند. نُه تن دانش‌آموختۀ دیگر از اعضای انجمن و بسیج بودند که در حوزه و یا دانشگاه به تحصیل مشغول و با انجمن و پایگاه بسیج مدرسه در ارتباط بودند (حسینی).
حضور در راه‌پیمایی‌ها و مراسم‌های دیگر و تشییع باشکوه هر یک از شهدای دبیرستان، برگزاری مراسم ترحیم و مدیحه‌سرایی با خواندن زیارت عاشورا، وصیت‌نامه و زندگی‌نامۀ آن‌ها در مراسم صبحگاه مدرسه و بزرگداشت سالگرد هر یک از شهدای دبیرستان، خواندن دعای کمیل در شب‌های جمعۀ هر هفته در منزل خانوادۀ شهدای مدرسه و زیارت حرم مطهر و قبور شهدای مدفون در حریم رضوی در پایان آن مراسم که هنوز هم ادامه دارد؛ عزاداری و احیای شب ۲۱ ماه مبارک رمضان و صرف سحری در مدرسه و برگزاری جشنوارۀ شهدای مدرسه با حضور دانش‌آموزان کنونی، شماری از دانش‌آموختگان پیشین، مسؤلان مدرسه و آموزش‌وپرورش و همچنین خانوادۀ شهدا از اقدام‌های دیگر دبیرستان است که دانش‌آموزان؛ به‌ویژه اعضای انجمن اسلامی و پایگاه بسیج از گردانندگان اصلی این مراسم‌اند (گلدوزیان؛ امیری‌مقدم، عبدالرضا؛ حسینی؛ رزمجو).
مآخذ: آقاملایی، ایرج، تاریخچۀ آموزش‌وپرورش نوین مشهد و اداره‌کل خراسان، مشهد: نشر مرندیز، ۱۳۸۴؛ اکبری، حسین، دست‌نوشته، (مدیر دبیرستان شاهد حکمت، دوران دفاع مقدس)، مشهد مقدس: زمستان ۱۳۹۹؛ همو، مصاحبه با محمود خلیل‌نیا، مشهد مقدس: زمستان ۱۳۹۹؛ امیری‌مقدم، عبدالرضا، (دانش‌آموز دوران دفاع مقدس دبیرستان شاهد حکمت)، مصاحبه با محمود خلیل‌نیا، مشهد مقدس: زمستان ۱۳۹۹؛ امیری‌مقدم، ناصر، (دانش‌آموز و مسئول انجمن دانش‌آموزی دوران دفاع مقدس دبیرستان شاهد حکمت)، مصاحبه با محمود خلیل‌نیا، مشهد مقدس: زمستان ۱۳۹۹؛ حسینی، حمید، (مربی پرورشی دوران دفاع مقدس و دبیرکنونی دبیرستان شاهد حکمت)، مصاحبه با محمود خلیل‌نیا، مشهد مقدس: شهریور ۱۳۹۹؛ «دبیرستان شهید حکمت کانون پرورش جوانان شهادت‌طلب»، (بارگذاری: ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰)، دفاع‌پرس، <https://defapress.ir/fa/news/457513>، (دسترسی: ۱۲ اسفند ۱۴۰۱)؛ رزمجو، عباس، (مدیر سال‌های ۱۳۷۲-1377 دبیرستان شاهد حکمت)، مصاحبه با محمود خلیل‌نیا، مشهد مقدس: زمستان ۱۳۹۹؛ انجمن اسلامی دبیرستان شهید مهدی حکمت، سرایش هجران تلاوت گل ذکر یاران، ج۱، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، بهمن ۱۳۶۶؛ همان، ج۲، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، مرداد ۱۳۶۸؛ شفیعیان، حسام‌الدین، وبلاک شخصی، ۱۳۹۲، <http://063.parsiblog.com/Posts/332>، (دسترسی ۱۵ آذر ۱۴۰۱)؛ صفایی، حمیده، «نشریۀ دانش‌آموزی ۴۰ساله «پیام حکمت»؛ میراث شهدای اهل قلم»، (بارگذاری: ۱۴ تیر ۱۴۰۱)، شهرآرا، <https://mashhadchehreh.shahraranews.ir/fa/news/3182>؛ عقدایی، ابراهیم، مصاحبه با پدر شهید رامین عقدایی و دبیر رزمندۀ دوران دفاع مقدس دبیرستان شاهد حکمت)، خبرگزاری شهدای دانشجو، (بارگذاری، بی‌تا)، <http://www.shohadayedaneshjoo.ir>، (دسترسی: ۱۴ اسفند ۱۴۰۱)؛ گلدوزیان، رضا، (دانش‌آموز و مسئول پایگاه بسیج دوران دفاع مقدس دبیرستان شاهد حکمت)، مصاحبه با محمود خلیل‌نیا، مشهد مقدس: زمستان ۱۳۹۹؛ متولّی حقیقی، یوسف، تاریخچۀ آموزش‌وپرورش نوین خراسان از آغاز تا انقلاب اسلامی، مشهد: نشر مرندیز، ۱۳۸۴؛ «مدرسۀ دورۀ دوم متوسطه ـ نظری شاهد پسرانۀ شهید حکمت ناحیۀ ۳ استان خراسان رضوی»، (بارگذاری: بی‌تا)، وبگاه مدرسانه، <https://www.madresane.com/16211>، (دسترسی: ۸ مرداد ۱۴۰۲)؛ مهدوی دامغانی، احمد، «زندگی‌نامۀ آیت‌الله العظمی فقیه سبزواری»، (بارگذاری: ۲۷ شهریور ۱۳۹۴)، روزنامه اطلاعات، س۲۲، شم ۴۹۱۷، (دسترسی: ۸ مرداد ۱۴۰۲)، <http://faghihsabzevari.blogfa.com/category/120>؛ نادری، حامد، «بازیافته، سرایش هجران (29) یادی از شهید مهدی حکمت»، (بارگذاری: ۱۳ شهریور ۱۳۹۱)، <http://regenerated.blogfa.com/post/199/>، (دسترسی: ۱۵ دی ۱۴۰۱)؛ نوائیان رودسری، جواد، «گفتگوهای داغ دانش‌آموزی با مدیریت استاد شریعتی»، (بارگذاری: ۱۰ آبان ۱۴۰۱)، روزنامۀ خراسان، <https://www.pishkhan.com/news/282842>، (دسترسی ۱۰ اسفند ۱۴۰۱).